Piet Sprengers: “De focus ligt te veel op het individu, terwijl er collectief op de woningmarkt juist veel mogelijk is"


In deze serie bespreken we maandelijks een idee om de woningmarkt vooruit te helpen. In deze tiende aflevering: Piet Sprengers, duurzaamheidsaanjager bij ASN Bank. “Het woonprobleem is geïndividualiseerd: jíj moet een woning vinden. In zo’n systeem gaan we er niet uitkomen. Wat wel werkt? Organiseer het van onderop. En laten we als land daar nou juist veel én positieve ervaring mee hebben. Op mijn eigen terrein, duurzaamheid, zie ik al goede voorbeelden van dit soort initiatieven ontstaan.”

Allereerst, hoe staat de woningmarkt er volgens jou voor?

“Iedereen die dit dossier een beetje volgt zal beamen dat het steeds moeilijker is geworden om een woning te vinden. Of dat nu om een koop- of huurwoning gaat. Het systeem is vastgelopen en de vrije markt lost het niet op. Laat ik meteen maar een voorbeeld noemen uit mijn studententijd. Er was destijds in de jaren ’80 ook al woningnood. In Nijmegen werden om die reden, met financiële hulp van de gemeente, woonverenigingen opgericht. Via zo’n vereniging kwam ik gelukkig aan een kamer. Ik betaalde geen huur, maar contributie aan de vereniging. Dat ging allemaal in een fonds om in de kosten te voorzien. Bijzonder was dat na dertig jaar, als de financiering afliep, alle bewoners en oud-bewoners naar gelang van de tijd die ze er gewoond hadden een deel kregen van de taxatiewaarde. Omdat studenten nu ook moeilijk aan een kamer kunnen komen, is geprobeerd deze verenigingen nieuw leven in te blazen. Dat is helaas niet gelukt. De hoogte van de huidige huizenprijzen en ook de regelgeving - rond onder meer financiering van panden en de renteaftrek – maken het onmogelijk.”

Volgens mij komen we nu al dicht bij jouw idee om de woningmarkt weer vlot te trekken?

“Dat klopt. We moeten weer investeren in initiatieven van onderop. En dat is dus bepaald niet nieuw. Een eeuw voordat ik ging studeren was er ook woningnood en bovendien was de kwaliteit van de woningvoorraad beneden alle peil. Veel mensen woonden in kleine, tochtige en vochtige huizen, waardoor ze ziek werden en vaak ook eerder dood gingen. Historicus Bas van Bavel beschrijft treffend in zijn boek ‘De onzichtbare hand’ waarom de markteconomie geen soelaas bood. Deze economie leidde tot monopolies en juist grotere welvaartsverschillen. Het kapitaal kwam in handen van een kleine groep mensen, terwijl grote groepen mensen er jaar op jaar op achteruit gingen. Volgens Van Bavel is dit beslist geen nieuw fenomeen. Het kwam volgens hem bijvoorbeeld al in het vroeg Middeleeuwse Irak voor. In het kapitalistische systeem verloopt dit proces in golfbewegingen en de geschiedenis herhaalt zich ook nu weer. Kijk maar eens naar de Verenigde Staten. Daar betalen de rijkste vierhonderd mensen inmiddels minder belasting dan alle mensen uit de onderste helft van de inkomensgroepen. Niet voor niets zijn daar nu tumultueuze politieke ontwikkelingen gaande..”

"Ruim honderd jaar geleden organiseerden mensen zich van onderop om ervoor te zorgen dat de levensstandaard verbeterde. Het lijkt wel of we nu vergeten zijn hoe dat moet, want onze eerste reflectie is altijd om te kijken wat het individu kan doen."
Duurzaamheidsaanjager ASN Bank


“De oplossing die ruim honderd jaar geleden werd gekozen, zou ook nu werken. Toen werden de woning- en zorgcorporaties opgericht, kwamen de vakbonden op. Kortom, van onderop organiseerden mensen zich om ervoor te zorgen dat de levensstandaard verbeterde. Het lijkt wel of we nu vergeten zijn hoe dat moet, want onze eerste reflectie is altijd om te kijken wat het individu kan doen. Neem mijn eigen terrein, duurzaamheid. Is voor iedereen een eigen warmtepomp echt de oplossing? Of zou je veel meer in collectieven moeten denken? In Culemborg is er nu een bewonersinitiatief om een warmtenet op te zetten. Het initiatief is geboren uit behoefte en wens van de bewoners zelf. De wens om de stap naar van het gas af te versnellen en de behoefte om deze belangrijke voorziening helemaal in eigen hand te kunnen houden.“


Hoe zou jouw idee specifiek voor de vastgelopen woningmarkt een oplossing kunnen zijn?

“De knoppen op de woningmarkt staan nu zo afgesteld dat alles ingericht is op het individu en niet op efficiëntie. Om een voorbeeld te geven: er wordt nu soms met het grootste gemak een weiland opgeofferd voor een wijk met ruimte gezinswoningen. Zelfs als we nu al weten dat deze woningen voor veel mensen veel te groot zijn als de kinderen over twintig jaar de deur uit zijn. Waarom behouden we niet gewoon het weiland? En zetten we in plaats van het bouwen van een nieuwe woonwijk massaal in op woningdelen, woningsplitsen, het optoppen van bestaande woningen en bijvoorbeeld hospitaverhuur? Waarom maken we het niet makkelijker om met meerdere mensen een woning te kopen, zodat bijvoorbeeld ouderen gezamenlijk zo’n woning kunnen delen? Zie nu maar eens met tien mensen een woning te kopen en om ook alles qua vergunningen goed te regelen. Het is niet onmogelijk, maar het wordt mensen beslist niet makkelijk gemaakt. Hetzelfde geld voor burgerinitiatieven om zelf woningen te bouwen. Een gemeente als Amsterdam stimuleert dit wel. En dat pakt goed uit, er zijn door bewonerscollectieven al duizenden woningen gebouwd.”

"Waarom behouden we niet gewoon het weiland? En zetten we in plaats van het bouwen van een nieuwe woonwijk massaal in op woningdelen, woningsplitsen, het optoppen van bestaande woningen en bijvoorbeeld hospitaverhuur?"
Duurzaamheidsaanjager ASN Bank

Wat kan de overheid doen opdat de initiatieven van onderop ook echt tot stand komen?

“Het zou enorm helpen als de overheid zich van haar eigen tekortkoming bewust is en meer ruimte laat voor coöperatieve initiatieven van onderop. Ook op democratisch gebied. Ik adviseer: laat het los. Geef burgers veel meer ruimte om zelf initiatieven te starten. Faciliteer die initiatieven van onderop en grijp niet te snel in. De Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid doet concrete aanbevelingen in die richting, zoals regelgeving die het makkelijk maakt coöperaties op te richten en te financieren. Zowel voor landelijke, regionale als lokale overheden liggen veel kansen om ruimte te geven aan initiatieven van onderop en, waar gevraagd, deze te ondersteunen.


“Een belangrijk voorbeeld van betere regels voor bewonerscollectieven is het ‘right to challenge’. Het ‘recht om uit te dagen’ is inmiddels vastgelegd in de wet. Deze wet geeft bewonerscollectieven het recht om mee te dingen naar de uitvoering van diensten in de wijk zoals een bibliotheek, groenbeheer en zorgverlening. Het idee is dat lokale bewoners vaak veel beter weten waar de behoeften precies liggen en hoe je die het meest efficiënt invult. Tegelijk vloeit op die manier het geld niet naar een commerciële partij, maar naar de wijk zelf.”

Lees ook onze andere artikelen in deze serie: