Jeroen Scharenborg (DUO): “De rol van de overheid ten opzichte van jongeren is soms een lastige”
Als we de CBS-grafieken erbij pakken zien we dat er steeds meer wordt geleend bij DUO. Weten jullie hoe dat komt?
“Studenten tijdens de leenfase konden de basisbeurs alleen nog maar lenen. Daardoor nam de totale studieschuld per jaar natuurlijk sneller toe. Wanneer je naar de totale studieschuld kijkt is het natuurlijk ook een cumulatief verhaal: er komen steeds meer studenten met een schuld bij. En je moest eerder in 15 jaar aflossen en dat is nu 35 jaar geworden. De schuld kan dus langer open blijven staan en stapelt zich dus meer op dan voorheen.
Er zijn wel grote verschillen. Je ziet dat in het MBO minder geleend wordt. In het hoger onderwijs en op de universiteiten, waar meer studenten uitwonend zijn, zijn de bedragen hoger. Wat natuurlijk logisch is omdat uitwonende studenten meer kosten hebben.”
Kunnen studenten rondkomen van hun beurs?
“Wij zijn de uitvoerders van het toekennen van studiefinanciering. Wij gaan niet over de hoogte van het bedrag. Ik weet wel dat er goed wordt gekeken naar wat uit de Nibud studentenmonitor komt. In principe stijgt de studiefinanciering mee met de loon- en prijsontwikkelingen. Door prijsstijgingen hebben veel uitwonende studenten in 2023 en 2024 ook recht gehad op de energietoeslag (gemeente en via DUO). Én was er een tijdelijke extra inkomenssteun.”
In hoeverre betalen oud-studenten hun schuld ook netjes terug?
“Wij kijken naar hoeveel procent van alle vorderingen (maandtermijnen) in Nederland binnen 12 maanden wordt terugbetaald. Dat is een dikke 95%. Er is maar een heel klein deel dat met deurwaarders te maken krijgt. Maar dat kunnen ook dezelfde mensen zijn die keer op keer een vordering niet hebben betaald. Die hebben meer structurele betalingsproblemen. Het allergrootste deel van de studieschulden wordt netjes aan ons terugbetaald.”
Vanaf wanneer zijn studenten in Nederland gaan lenen voor hun studie?
-
Koning Willem I kende de eerste beurzen in de 19e eeuw toe. Vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw was het niet meer de monarch, maar de overheid die beurzen verstrekte. “Toch profiteerde een vrij hechte club mensen daarvan, want Nederland was nog een standenmaatschappij", aldus Scharenborg.
-
Wat we nu kennen, lijkt op de studietoelage die in de jaren ’50 werd ingevoerd en die ook onder steeds bredere lagen van de bevolking beschikbaar kwam. Het was wel zo dat die toelage niet aan de student, maar aan de ouders werd uitgekeerd (in de vorm van een hogere kinderbijslag). Wat daar nog steeds zichtbaar van is: het maakt nog steeds uit hoeveel je ouders verdienen.
-
De Wet op de Studiefinanciering is uit 1986 en daar is het huidige stelsel op gebaseerd. Sindsdien zijn er veel verschillende varianten geweest. Eerst was die beurs een gift, behalve dat de rentedragende lening altijd moest worden terugbetaald. Stukje bij beetje zijn daar meer prestatie-elementen bijgekomen. Dat betekent dat studenten bepaalde prestaties moeten halen, willen ze de beurs ook als gift krijgen. “De Tempobeurs van minister Jo Ritzen uit 1993 belichaamde dit idee. Dat is drie jaar later de Prestatiebeurs geworden. Binnen dat stelstel moeten studenten hun diploma (eerst binnen de duur van de opleiding plus twee jaar en later binnen 10 jaar) halen. Zo niet, dan moeten ze hun studiefinanciering weer terugbetalen. Rentedragende leningen moesten sowieso ook toen worden terugbetaald.”
-
In 2015 is het Sociaal Leenstelsel in de plaats van de Prestatiebeurs gekomen. Scharenborg: “Studenten konden de basisbeurs alleen nog maar lenen. De aanvullende beurs bleef een prestatiebeurs die een gift kon worden. Sinds vorig jaar is de basisbeurs weer ingevoerd en kan er aanvullend worden geleend.”
Zien jullie het ook als jullie taak om mensen te informeren over de gevolgen van het opbouwen van schulden?
“Dat zien we zeker als onze taak en doen we ook. We zetten in op bewust lenen en bewust aflossen. We werken met steeds meer tools waarmee kunnen studenten zien wat het effect is van hun schuld. Ze zien wat de aflossing per maand wordt bijvoorbeeld. Want het is niet alleen een maandbedrag dat je leent. Het is ook een eindbedrag en er komt ook nog eens rente overheen. We hebben ook een rekenhulp waarmee studenten kunnen zien hoeveel zij per maand extra nodig hebben.”
Goed dat die tools er zijn, maar dan moeten (aankomende) studenten er wel gebruik van maken.
“De rol van de overheid ten opzichte van jongeren is soms een hele lastige. Zeker wanneer ze voor de wet volwassen zijn en gewoon zelf het bedrag mogen aanvragen. In hoeverre geldt de zorgplicht en in hoeverre voorkom je dat je bijna paternalistisch overkomt? De balans daartussen is soms wel lastig. We maken alle benodigde informatie beschikbaar en we wijzen er actief op, maar we dwingen studenten niet om er gebruik van te maken.
We doen ook klantonderzoek door middel van diepte interviews en enquêtes. Zo hebben we een tijdje geleden aan actieve studenten gevraagd: wat weet je nou eigenlijk van aflossen? Daar kwam uit naar voren dat lang niet iedereen bezig is met ‘later’. Je moet natuurlijk ook ontvankelijk voor zijn voor dit soort informatie. Wat dat betreft werkt alleen zenden niet. Het heeft ook met de levensfase te maken waarin studenten verkeren. Ze zijn vaak met het hier en nu bezig. Dat is overigens voor veel mensen zo. Vraag maar eens aan dertigers of veertigers of zij weten hoe hun pensioen is geregeld. Dan zie je hetzelfde patroon.
Op dit moment loopt er een groot onderzoek naar bewust aflossen. Daarbij onderzoeken we ook wie wel of niet informatie tot zich neemt en waarom. Dat gaat ons weer helpen de dienstverlening verder te verbeteren.”
Zouden studenten bewuster gaan lenen als jullie waarschuwingen plaatsen als ‘Let op! Geld lenen kost geld’?
“Daar is vaak discussie over geweest, maar de waarschuwing is alleen verplicht voor kredietverstrekkers en niet voor de overheid. Er is dus besloten om dat bij overheidsleningen niet te doen.”
CV Jeroen Scharenborg
Scharenborg begon bij DUO met een bijbaan. DUO heette toen nog de IB Groep. Die is later samen met een andere organisatie opgegaan in DUO. Zijn eerste baan was als medewerker van de klantenservice . “Met allemaal tussenstapjes ben ik in het management terecht gekomen en dat doe ik nu de afgelopen 20 jaar. Zowel aan de kant van de dienstverlening, dus dan heb je het echt over de klantcontacten, als bij de processen en systemen. De afgelopen jaren als manager van de afdeling debiteurenbeheer, die de uitstaande schulden innen. 25 jaar bij DUO klinkt misschien heel lang, maar het leuke van deze organisatie is dat je elke paar jaar iets anders kunt doen.”
