“Huidig systeem stimuleert gedachteloos doorlenen en dat is onwenselijk”
Je bent hoofdpsycholoog bij SNS. Kun je iets meer over jezelf vertellen en wat je doet?
“Ik ben een gepromoveerde gedragswetenschapper met een sterke achtergrond in de psychologie. Sinds 2023 werk ik als hoofdpsycholoog bij het expertisecentrum kansengelijkheid van SNS, net als BLG Wonen onderdeel van de Volksbank. Ik houd me vooral bezig met toegankelijke financiële kennis en begrijpelijke financiële taal. Mijn persoonlijke missie? Gezond geldgedrag stimuleren. Iedereen moet de kennis en kunde hebben om geldzaken goed te regelen, zowel nu als in de toekomst.”
Kun je iets zeggen over de gevolgen wanneer je jezelf flink in de schulden hebt gestoken?
“Dat kan financiële stress opleveren. Het gevoel dat je jouw situatie niet onder controle hebt, dat je te weinig geld hebt, maar ook dat je niet meer overziet wat je schulden zijn. Dat heeft echt veel negatieve gevolgen. En het gaat vaak gepaard met psychische en lichamelijke klachten.”
Wat vind je ervan dat studenten met een paar drukken op de knop een lening bij DUO kunnen aanvragen?
“Er is recent een grote wetenschappelijke review paper uitgekomen. Daarin is gekeken naar allerlei soorten manieren waarop je menselijk gedrag kan veranderen. We denken al snel dat we mensen meer kennis moeten geven, zodat ze bijvoorbeeld hun leengedrag gaan aanpassen. Maar dat blijkt volgens deze wetenschappelijke studie dus de minst effectieve manier om gedrag te veranderen. Weten dat iets goed (of slecht) voor je is, betekent niet perse dat je het ook gaat doen.
Wat is nou de meest effectieve manier om wél wat te bereiken? Op systeemniveau geldt dat je dan de toegang tot wat je wilt bevorderen moet vergemakkelijken. En obstakels moet opwerpen voor de dingen die je niet wil. Een grote schuld aangaan op jonge leeftijd is iets wat je wilt voorkomen, tenzij het echt noodzakelijk is voor het kunnen afronden van je studie. Dat betekent dat je juist een obstakel zou moeten gaan opwerpen, zodat studenten niet een lening aangaan terwijl ze het niet echt nodig hebben. Vanuit dit perspectief zou het beter zijn om elk jaar opnieuw actief te moeten kiezen om weer geld bij te lenen. Voor studenten die het nodig hebben, is een studielening dan nog steeds bereikbaar. En voor studenten voor wie dat niet zo is, wordt er een rem ingebouwd, zodat je niet jaar op jaar gedachteloos kunt doorlenen.”
"Voor jonge mensen zijn de consequenties van een studielening moeilijk te overzien. Mensen zijn vaak veel meer op het 'nu' gericht en minder op de toekomst. Kijk maar eens hoeveel mensen zich met hun pensioen bezighouden.”Florien Cramwinckel, hoofdpsycholoog van SNS
Hoe doet DUO dat eigenlijk nu?
“Vroeger kon je gewoon met een druk op de knop maximaal lenen. Dat is dus bepaald geen drempel. Nu moet je zelf een bedrag invullen. Als je het maximale wilt lenen, dan moet je dus weten hoe hoog dat bedrag is. Je moet het uitzoeken en zelf intypen. Ik vind dat een goede verbetering. Maar er is denk ik nog veel meer te winnen door de keuzeomgeving anders in te richten, door meer in te zetten op het aanleren van gezonde financiële gewoontes en door het opwerpen van obstakels om de hoogtes van de schulden binnen de perken te houden”
Is het voor jonge mensen ook niet moeilijker om de consequenties voor de toekomst de overzien?
“Absoluut, want de hersengebieden die gaan over plannen, lange termijnconsequenties en zelfbeheersing, ontwikkelen zich eigenlijk als allerlaatst. Dat loopt door tot je ongeveer 25 jaar bent. Daar komt nog eens bij dat mensen, los van hun leeftijd, eigenlijk veel meer op het ‘nu’ gericht zijn en minder op de toekomst. Kijk maar eens hoeveel mensen zich met hun pensioen bezighouden.”
Heb je een aanbeveling voor betere overheidscommunicatie?
“Maak het maar heel concreet. Veel mensen weten wel dat een studielening ook gevolgen kan hebben voor het kopen van een huis. Maar wat zijn de gevolgen dan precies? Wat betekenen die bedragen voor je dagelijks leven? Dat is moeilijker voor te stellen. Een tip daarom is om zo concreet mogelijk te krijgen wat jouw schuld betekent voor je dagelijks leven in de toekomst. Bijvoorbeeld dat jouw aflosbedrag betekent dat je wel in Nederland kan kamperen, maar niet in het buitenland op vakantie kunt. Dan gaan mensen nadenken of de schuld wel opweegt tegen de nadelige gevolgen in de toekomst. Ik wil trouwens benadrukken dat schulden maken niet per se slecht is. Een studielening is een investering in jezelf en kan dus een goede investering zijn.”
Van studentorganisatie LSVb begrepen we dat sommige studenten zelfs niet meer kijken naar de schulden die ze hebben.
“Het is niet gek dat studenten die veel stress hebben niet kijken naar hun schulden. Als ze dat wel doen, kan dat juist heel veel extra stress opleveren, terwijl ze niet het gevoel hebben dat ze ermee om kunnen gaan. Het is dus ook uit zelfbescherming om niet overspoeld te worden door informatie waar je eigenlijk niet mee om kan gaan.”
“Praat over geldzaken met je vrienden en familie. Soms heb je gewoon hulp nodig. Dan helpt het om binnen te stappen bij een financiële coach of een financieel expert. Zodat je niet alleen de getallen ziet en dan in de stress schiet, maar dat je ook handvaten krijgt."Florien Cramwinckel, hoofdpsycholoog van SNS
Wat zou je mensen adviseren die hun kop in het zand steken?
“Praat over geldzaken met je vrienden en familie. Hoe doen zij het? Zijn er mensen waar je van kunt leren? Zijn er mensen die je kunnen ondersteunen bij je stress ? Soms heb je gewoon hulp nodig. Dan helpt het om binnen te stappen bij een financiële coach of een financieel expert. Zodat je niet alleen de getallen ziet en dan in de stress schiet, maar dat je ook handvaten krijgt. Je hebt - behalve inzicht in de hoogte van je schulden - ook nodig dat je weet wat je kunt doen om je geldzaken weer goed op de rit te krijgen. Je eigen bank kan hier ook bij helpen. Bij SNS bieden we bijvoorbeeld alle 18-jarige klanten een gratis gesprek aan met een financieel coach. Dit is om ervoor te zorgen dat je een goede start kunt maken als je financieel zelfstandig wordt. Goed met geld omgaan is voor iedereen te leren, maar dan moet je wel de voorbeelden hebben om van te leren.
Heb je zelf ook geleend voor je studie?
“Ja. En ik was net zoals veel 18-jarigen toen veel meer bezig met het nu dan met de toekomst. Afbetalen zou ik later wel zien. Ik gebruikte mijn studielening onder meer om op vakantie te gaan en dat soort dingen. Wel leuk, maar niet noodzakelijk. Als ik het nog een keer over zou mogen doen, zou ik dat misschien anders aanpakken. Ik zou bijvoorbeeld een aparte leuke-dingen-rekening openen om al mijn leuke uitgaven van te doen, zodat ik niet per ongeluk geld zou kunnen uitgeven dat ik eigenlijk nodig had voor mijn vaste lasten. En ik zou automatisch elke maand sparen, ook al tijdens mijn studententijd. Ook al is het maar een klein bedrag. Een buffer(tje) hebben is heel goed voor je mentale welzijn.”
